Kolce i Łomnica to małe miejscowości znajdujące się na terenie gminy Głuszyca. Jak większość wsi z tej części powiatu wałbrzyskiego ich historia związana jest z tkactwem chałupniczym, z którego przez wiele dziesiątków lat utrzymywała się większość mieszkańców. Jednak najtragiczniejszym okresem dla tego regionu był czas panowania organizacji Todta…
Istnieją niezbyt pewne informacje, że Łomnica mogła istnieć już w XIII/XIV wieku, być może jako osada związana z zamkiem Rogowiec. Nawet jeżeli tak było, to później wieś prawdopodobnie została całkowicie zniszczona, podczas wojen husyckich. Według innych przekazów powstała dopiero po wojnie Trzydziestoletniej, jako osada tkacka i leśna w dobrach hrabiów von Hochberg z Książa. Założono ją prawdopodobnie (może na nowo) w 1655 roku jako kolonię Głuszycy, ale szybko się usamodzielniła. Było tu też wolne, dziedziczne sołectwo.
Wieś rozwijała się szybko i w 1742 roku założono w niej szkołę. W 1747 roku mieszkało tu już 70 zagrodników i chałupników. W 1765 roku wartość majątku Hochbergów w Łomnicy wynosiła 2379 talarów. Mieszkał tu kmieć, 32 zagrodników i 35 chałupników, wśród nich aż 50 rzemieślników, głównie tkaczy. W 1782 roku wymieniano szkołę i trzy młyny wodne. Mieszkało tu 32 zagrodników i 36 chałupników. Było wśród nich 29 tkaczy, a ponadto działało aż 13 bielników. Było to ich największe zgrupowanie w Sudetach. Praktycznie wszyscy mieszkańcy utrzymywali się z tkactwa i uszlachetniania płótna. Wieś tak bardzo się rozrosła, że wyżej we wszystkich dolinach powstały jej kolejne kolonie. W pierwszej połowie XIX wieku Łomnica nadal pozostawała własnością panów na Książu. W 1825 roku było tu 81 domów, w tym wolne sołectwo, szkoła ewangelicka, 3 młyny wodne, gorzelnia, 3 tartaki, 3 folusze i 11 bielników. Wspomniano, że wcześniej działała tu jakaś kuźnica. Pracowały 34 krosna płóciennicze i 20 innych. W 1840 roku właścicielem wsi nadal byli Hochbergowie. W tym czasie były tu szkoła ewangelicka, sołectwo, gorzelnia, 3 młyny wodne, młyn do mielenia kory dębowej, 3 tartaki, 6 foluszy i 11 bielników. Pracowały 24 krosna bawełniane, 26 lnianych i tkające wstążki, a wśród mieszkańców było jeszcze 32 rzemieślników i 9 handlarzy. Pomimo, że wieś tak znacznie się rozrosła, to nigdy nie powstał tu kościół, a mieszkańcy należeli do parafii w Głuszycy. W drugiej połowie XIX wieku, wieś już się nie rozwijała. W 1885 roku było 91 domów, ale liczba mieszkańców zaczęła powoli maleć, co miało związek z upadkiem tkactwa chałupniczego. Łomnica znalazła się na uczęszczanej trasie z Głuszycy do „Andrzejówki”. Działała tu gospoda w górnym młynie mająca 22 miejsca noclegowe. W 1939 roku wymieniano już 9 gospód i pensjonatów, mających łącznie 71 miejsc noclegowych, co stawiało miejscowość w rzędzie największych letnisk w Górach Suchych.
Po 1945 roku wieś zachowała wyłącznie rolniczy charakter, ale duża część mieszkańców utrzymywała się z z pracy w zakładach włókienniczych w Głuszycy. Później zorganizowano tu ośrodek wczasowy. W 1988 były tu 22 gospodarstwa indywidualne, a wyłącznie z pracy w rolnictwie utrzymywało się 22 proc. ludności zawodowo czynnej. Duża część mieszkańców pracowała w okolicznych lasach i kamieniołomach, jednak większość znajdowała zatrudnienie w głuszyckich zakładach włókienniczych. Obecnie rozwija się budownictwo letniskowe, a wieś zaczyna odzyskiwać swój przedwojenny, turystyczny charakter, choć większość nadal żyje z rolnictwa i hodowli, m.in. jest tu popularne łowisko pstrągów.
Kolejne dominium Hochbergów
Kolce są stosunkowo młodą wsią. Powstały prawdopodobnie w drugiej połowie XVII wieku w dobrach hrabiów von Hochberg z Książa, który posiadał wówczas szereg okolicznych wsi, a centrum całej posiadłości stanowiła Jedlinka. Zachowało się rozporządzenie hrabiego von Hochberga z 1764 roku zobowiązujące mieszkańców jego wsi, m.in. Kolców, do wyłącznego zakupu węgla kamiennego z jego kopalni w Glinicy. W 1748 roku w Kolcach mieszkało 41 zagrodników i chałupników. W 1787 roku mieszkało 20 zagrodników i 20 chałupników, ale wieś stanowiła już znaczny ośrodek tkactwa chałupniczego, bowiem było tu aż 10 bielników, a także młyn wodny. W 1825 roku posiadłość Hochbergów obejmowała w Kolcach aż 46 domów oraz wolne sołectwo. Była też szkoła ewangelicka oraz 16 warsztatów lniarskich. Z kolei w 1840 roku działało już tylko 6 warsztatów lniarskich, ale powstały 13 bawełnianych. Przybyła też gorzelnia, było 5 bielników, a wśród mieszkańców znajdowało się 14 innych rzemieślników i 12 handlarzy. W drugiej połowie XIX wieku Kolce jeszcze nieznacznie się rozwinęły. W 1861 roku były tu 64 domy. Wieś przestała być ośrodkiem tkactwa chałupniczego, ale wielu mieszkańców znalazło zatrudnienie w rozwijającym się przemyśle bawełnianym w Głuszycy. Później też i w Kolcach założono niewielką tkalnię lnu. W 1880 roku przez wieś przeprowadzono linię kolejową z Wałbrzycha do Nowej Rudy, ponieważ jednak nie powstała tu stacja, nie miało to większego znaczenia dla wsi, która pozostała niewielką i dość ubogą osadą.
Kolce tragicznie doświadczone
Tragicznie w dziejach wsi zapisała się II wojna światowa. Kolce znalazły się na obrzeżu rejonu, gdzie na ogromną skalę prowadzono prace górniczo-budowlane w Masywie Włodarza. Organizacja Todta w ramach planu „Riese” prowadziła prace wykorzystując jeńców wojennych, a potem więźniów z obozów koncentracyjnych, przy drążeniu podziemnych sztolni (prawdopodobnie dla fabryk) oraz przy budowie dróg i linii kolejowych, a także w okolicznych kamieniołomach. Już w 1942 roku w budynku tkalni w Kolcach urządzono obóz jeniecki dla około 800 żołnierzy radzieckich, których zatrudniano głównie w kamieniołomach. W lipcu w 1943 roku na ich miejsce przywieziono około 1200 Żydów. W czerwcu 1944 roku obóz ten przekształcono w podobóz pracy w Głuszycy. Zaczęto przywozić z obozu koncentracyjnego Gross-Rosen, a potem także z Oświęcimia transporty Żydów z Polski, Grecji i Węgier, a następnie transporty Belgów, Włochów i Francuzów. Więźniowie trzymani w nieludzkich warunkach pracowali w kamieniołomach i przy budowie sztolni, głównie w zboczach Osówki. Panowała wśród nich ogromna śmiertelność. Ocenia się, że stale w obozie przebywało do 3000 więźniów, a miesięcznie umierało przeciętnie 10 proc. z nich. Obóz istniał do maja 1945 roku. W końcowym okresie wojny służył jako obóz szpitalny dla innych obozów i podobozów rozrzuconych w okolicy. W sąsiedztwie wsi znajduje się cmentarz, na którym w masowych grobach chowano zmarłych i pomordowanych więźniów.
Po 1945 roku Kolce nadal funkcjonowały jako wieś rolnicza. Miejscowy zakład włókienniczy zlikwidowano, a budynek zamieniono na magazyn zbożowy. W 1948 roku uporządkowano cmentarz więźniów, wznosząc pomnik ofiar zbrodni hitlerowskich. Później dokonano częściowej ekshumacji, przenosząc szczątki na inne cmentarze.
Z czasem Kolce zaczęły przekształcać się w podmiejską osadę zamieszkałą w dużej części przez chłopo-robotników. Wieś nieco wyludniła się, ale bliskość Głuszycy i rozwój jej przemysłów ustabilizowały stan liczebny ludności na obecnym poziomie. W 1988 roku było tu tylko 17 gospodarstw, a wyłącznie z pracy w rolnictwie utrzymywało się zaledwie około 15 proc. ludności zawodowo czynnej. Rozwijało się natomiast ogrodnictwo. Miejscowość nie posiada zbyt rozwiniętego zaplecza handlowo-usługowego, ale jest tu m.in. szkoła, OSP i magazyn zbożowy. Wieś jednak nie posiada większych perspektyw rozwojowych, a niewielki areał użytkowników rolnych i trudne warunki glebowo-klimatyczne nie sprzyjają rolnictwu.
Artykuł ukazał się drukiem w Tygodniku „Nowe Wiadomości Wałbrzyskie”.