O tajnych nabożeństwach ewangelickich w tutejszych lasach, przedwojennym torze saneczkowym na Gliniku, zwożonych do Gaju trupach żołnierzy radzieckich oraz smutnym końcu szpitala dziecięcego.
Glinik Stary
To wałbrzyskie osiedle jest najbardziej na południe wysuniętą częścią Wałbrzycha, ale także najwyżej położoną. Domy w Gliniku Starym są rozproszone na wysokości od około 535 do 630 metrów, a ich mieszkańcy mogą się cieszyć jednymi z najpiękniejszych widoków w mieście. Glinik powstał prawdopodobnie po wojnie Trzydziestoletniej w dobrach należących wówczas do hrabiów Rzeszy Hochbergów z pobliskiego Książa. Początkowo stanowił z Glinikiem Nowym, jedną, rozproszoną wieś. Była ona zamieszkiwana głównie przez tkaczy-chałupników, dla których w 1727 roku utworzono szkołę ewangelicką. W 1785 roku w obu wsiach mieszkał jeden zagrodnik i 33 chałupników. W 1825 właścicielem miejscowości był baron Karl Julius von Dyhrn-Czettritz-Neuhaus z Wałbrzycha. Wieś liczyła wówczas 32 domy, wolne sołectwo, młyn wodny i gorzelnię. Pracowało 16 warsztatów płócienniczych i 10 innych. Katoliccy i ewangeliccy mieszkańcy wsi należeli do parafii w pobliskim Wałbrzychu. Piętnaście lat później we wsi działały już dwa młyny wodne o czterech kołach, dwa młyny do mielenia kory dębowej oraz 13 warsztatów bawełnianych, a także punkty rzemieślnicze i handlowe. Glinik zaczął się szybciej rozwijać, po doprowadzeniu tu linii kolejowej i zbudowaniu obwodnicy dworca Wałbrzych Główny na granicy z Podgórzem oraz powstaniu w okolicy dość licznych kopalń węgla i koksowni. Stąd w drugiej połowie XIX wieku, nastąpił skokowy wzrost liczby mieszkańców, ale i tak Glinik Stary nigdy nie dorównał rozwojem innym osiedlom leżącym bliżej centrum. Był natomiast popularnym terenem wypoczynku wałbrzyszan. Funkcjonowała tu znana i lubiana gospoda, przez wieś wiodły też szlaki turystyczne. W 1920 na tutejszym cmentarzu zbudowano niewielki kościołek, dziś znany bardziej jako kaplica mszalna Matki Bożej Różańcowej. Po 1945 roku Glinik Stary zachował swój charakter, pewną zmianę przyniosło włączenie w 1951 roku dolnych domów do Wałbrzycha. Dopiero w 1973 roku miasto wchłonęło resztę wsi. Od kilkunastu lat na terenie osiedla rozwija się na niewielką skalę budownictwo jednorodzinne. W żywszym rozwoju przeszkadza nieco wysokość i odległe od centrum położenie osiedla, które niemal podczas każdej zimy boryka się z problemami komunikacyjnymi.
Glinik Nowy
Położone przy południowo-zachodniej granicy miasta osiedle, jest także jednym z najwyżej położonych w Wałbrzychu. Roztacza się z niego piękny widok na Góry Wałbrzyskie. Glinik Nowy powstał wraz z Glinikiem Starym prawdopodobnie już po wojnie Trzydziestoletniej. Początkowa była to jedna wieś, dopiero później zaczęto ją dzielić na Nowy i Stary. Wieś założona w dobrach Hochbergów, była początkowo niewielką osadą, zamieszkałą głównie przez tkaczy-chałupników. W 1765 roku wartość majątku hrabiego von Hochberga szacowano na 1.108 talarów. Mieszkał tu jeden kmieć, 24 zagrodników, 28 chałupników i 20 rzemieślników. Dwadzieścia lat później w Gliniku Nowym i Starym łącznie mieszkało 33 chałupników i jeden zagrodnik. W roku 1825 wieś liczyła 33 domy, była tu szkoła ewangelicka z nauczycielem, do której uczęszczały też dzieci z Glinika Starego. W źródłach wymieniano młyn wodny, dwie gorzelnie, dwie krochmalnie a także 25 warsztatów płócienniczych. Katoliccy mieszkańcy należeli do parafii w Rybnicy Leśnej, a ewangelicy w Unisławiu Śląskim. Dopiero w końcu XIX wieku osada zaczęła się rozwijać, co wynikało z powstania w rejonie wielu nowych kopalni węgla. Wówczas to Glinik Nowy przekształcił się w typowe osiedle górnicze z blokami mieszkalnymi. W końcu tego stulecia w pobliżu szosy do Mieroszowa wzniesiono okazałe schronisko „Kaiser Friedrich-Baude”. W okolicy powstał tor saneczkowy i trasy narciarskie. Po 1945 roku oba Gliniki utworzyły odrębną granicę, ale w 1951 dolna część Glinika Starego została włączona do miasta. Resztę włączono dopiero w 1973, co odbiło się na sytuacji osiedla, które do dziś pozbawione jest większości urządzeń i instalacji komunalnych.
Gaj
Osiedle to znajduje się w południowej części Wałbrzycha, ale bywa do niego zaliczany także obszar dawnej KWK „Wałbrzych”. Leży ono na wysokości ok.470-500 metrów, a jego część mieszkalna otoczona jest silnie zdewastowanymi terenami przemysłowymi. Są to m.in. dawna kopalnia węgla kamiennego, wysypisko śmieci komunalnych, komercyjne składowisko odpadów toksycznych, liczne osadniki i hałdy. W przeszłości teren Gaju należał do Sobięcina. W okresie wojny Trzydziestoletniej w tutejszych lasach odbywały się tajne nabożeństwa ewangelickie. W 1743 roku mieszkało w Gaju 11 tkaczy-chałupników. Osiemnaście lat później w jego dolnej części powstała pierwsza kopalnia węgla kamiennego, a do 1820 roku, kilkanaście następnych. Część z nich należała do doskonale nam znanych Hochbergów. W 1876 roku tutejsze kopalnie zostały połączone w jedną pod nazwą „Furstensteiner Grube” i prawdopodobnie wtedy zaczęło tu powstawać dzisiejsze osiedle. Zaczęło się ono powiększać na przełomie XIX i XX wieku, gdy zbudowano tu duży szpital. Gaj nie mógł się jednak szerzej rozwinąć ze względu na ukształtowanie i wykorzystanie terenu, ponieważ jedyne dogodne miejsca zajęły najpierw kolej, potem koksownie i rozbudowujące się kopalnie. Po doprowadzeniu w 1853 roku linii kolejowej do dworca Wałbrzych Fabryczny, osiedle zostało praktycznie odcięte od Sobięcina i Wałbrzycha. Cały czas trwała intensywna rozbudowa koksowni, a w 1930 roku połączone kopalnie przemianowano na „Waldenburger Bergwerk A.G.”. W 1927 do Gaju doprowadzono pierwszą miejską linię autobusową. Po 1945 roku dzielnica zachowała swój charakter. Nosiła wtedy krótko nieoficjalną nazwę Tobruk. Na jej terenie zlokalizowano cmentarz żołnierzy Armii Radzieckiej, gdzie w zbiorowych mogiłach spoczywa ponad 500 sołdatów, ekshumowanych z różnych miejsc w regionie. Armia Czerwona została również upamiętniona kamiennym obeliskiem na cmentarzu oraz betonowym pomnikiem żołnierza u zbiegu ul. Moniuszki i Czajkowskiego. W 1950 Gaj wraz z Sobięcinem został włączony w granice Wałbrzycha, ale nie miało to większego wpływu na jego sytuację. Kopalnia otrzymała nazwę „Bolesław Chrobry”, a w 1960 została połączona z KWK „Mieszko” z Podgórza i od tego momentu, aż do likwidacji nosiła nazwę „Wałbrzych”. Od połowy lat 80. ożywiło się budownictwo jednorodzinne. Powstała tu też parafia przy bezstylowym kościele św. Maksymiliana Kolbe. Już w wolnej Polsce, zamknięty został zespół szpitala dziecięcego wraz z datującym się na 1923 rok oddziałem noworodków, przychodnią oraz apteką. Dziś w opuszczonych budynkach hula wiatr, a ich elewacje zaczynają zarastać karłowatymi drzewami…
Wałbrzych Glinik Stary, Glinik Nowy, Gaj – Galeria
